Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hiện đã xác nhận gần 100 trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ ở hơn một chục quốc gia, trong đó số lượng lớn nhất là ở Anh. Mặc dù hầu hết các trường hợp cho đến nay là ở nhóm nam giới quan hệ đồng tính và lưỡng tính, các quan chức y tế nhấn mạnh rằng bất kỳ ai cũng có thể nhiễm vi-rút qua tiếp xúc cá nhân gần gũi.
Cơ quan An ninh Y tế Vương quốc Anh (UKHSA) đã báo cáo trường hợp đầu tiên trong đợt bùng phát hiện tại vào ngày 7 tháng 5 ở một người đàn ông gần đây đã đi du lịch đến Nigeria, nơi lưu hành bệnh đậu mùa khỉ. Ngay sau đó là hai trường hợp bổ sung ở cùng một hộ gia đình và bốn trường hợp ở nam giới quan hệ đồng tính và lưỡng tính, tất cả đều có vẻ như đã nhiễm virus tại địa phương. Tính đến ngày 23/5, UKHSA đã báo cáo 70 trường hợp được xác nhận ở Anh và một ở Scotland.
Cập nhật mới nhất của WHO vào ngày 21/5 đã thống kê 92 trường hợp được xác nhận và 28 trường hợp nghi ngờ. Sau Vương quốc Anh, hầu hết các trường hợp được báo cáo ở Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, với số lượng nhỏ hơn ở một số quốc gia châu Âu khác, Canada, Hoa Kỳ và Úc. Một cuộc thống kê không chính thức của Global.health, được tổng hợp từ nhiều nguồn khác nhau, đã thống kê hơn 300 trường hợp được xác nhận hoặc nghi ngờ trên toàn thế giới tính đến ngày 25/5.
Theo Tổ chức Y tế thế giới WHO, các ca bệnh cho đến nay “chủ yếu nhưng không phải chỉ được xác định ở nam giới quan hệ tình dục đồng tính”. Trong số các trường hợp Global.health thu thập được đều có giới tính và độ tuổi, ngoại trừ ba trường hợp là nam giới trẻ hoặc trung niên. Nhiều người trong số những người đàn ông bị ảnh hưởng được xác định là đồng tính nam hoặc lưỡng tính hoặc được chăm sóc tại các phòng khám sức khỏe tình dục. Một số trường hợp được cho là có liên quan đến một phòng tắm hơi ở Tây Ban Nha và một lễ hội tôn sùng ở Bỉ. Nhiều người trong số những người đàn ông báo cáo đã đi du lịch quốc tế gần đây.
Thông tin về bệnh đậu mùa khỉ
Bệnh đậu mùa khỉ, có liên quan đến bệnh đậu mùa, không phải là một căn bệnh mới. Mặc dù tên của nó thường được kết hợp với các loài gặm nhấm. Mặc dù chủ yếu được nhìn thấy ở Trung và Tây Phi, các trường hợp cá biệt thỉnh thoảng được báo cáo ở châu Âu và các nơi khác, thường liên quan đến khách du lịch. Đợt bùng phát hiện nay là đợt bùng phát lớn nhất từng thấy bên ngoài Châu Phi.
Tiêm phòng đậu mùa cũng ngăn ngừa bệnh đậu mùa khỉ, và các trường hợp đậu mùa khỉ đã tăng lên trong vài thập kỷ qua kể từ khi việc tiêm phòng đậu mùa thông thường bị ngừng; WHO tuyên bố rằng bệnh đậu mùa đã được xóa sổ trên toàn thế giới vào năm 1980. Điều này có nghĩa là chỉ những người lớn tuổi mới có khả năng miễn dịch do vắc xin.
Ít nghiêm trọng hơn bệnh đậu mùa, bệnh đậu mùa khỉ thường gây ra các triệu chứng giống như bệnh cúm (ví dụ: sốt, mệt mỏi, đau nhức cơ), sưng hạch bạch huyết và phát ban. Phát ban có thể xuất hiện trên mặt, bộ phận sinh dục, lòng bàn tay, lòng bàn chân và các nơi khác trên cơ thể. Các vết loét có thể phẳng, nổi lên hoặc chứa đầy mủ và có thể giống với các bệnh khác như herpes, giang mai hoặc thủy đậu. Trong đợt bùng phát hiện nay, một số trường hợp ban đầu có biểu hiện phát ban ở bộ phận sinh dục, và một số trường hợp không báo cáo các triệu chứng khác. Virus có thời gian ủ bệnh lên đến ba tuần, và bệnh thường kéo dài từ hai đến bốn tuần.
Vi-rút bệnh đậu mùa khỉ lây truyền qua tiếp xúc cá nhân gần gũi, bao gồm cả tiếp xúc da với da và hôn. Tiếp xúc gần gũi có thể liên quan đến các thành viên trong gia đình và nhân viên chăm sóc sức khỏe. Vi-rút cũng có thể lây lan qua quần áo hoặc khăn trải giường đã tiếp xúc với chất dịch từ vết loét. Các quan chức y tế cho biết bệnh đậu mùa khỉ có thể lây truyền qua các giọt bắn hô hấp ở cự ly gần, nhưng vi-rút dường như không lây lan trong không khí ở khoảng cách xa hơn giống như vi-rút SARS-CoV-2 gây ra COVID-19.
Bệnh đậu mùa khỉ thường không được coi là một bệnh nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục và người ta không biết liệu nó có thể lây truyền qua tinh dịch khi giao hợp hay không. Tiến sĩ John Brooks, nhà dịch tễ học của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (US CDC), cho biết: “Bệnh đậu mùa khỉ không phải là bệnh lây truyền qua đường tình dục theo nghĩa thông thường, nhưng nó có thể lây truyền khi tiếp xúc tình dục và thân mật.”
Trước đây, các chuyên gia cho rằng bệnh đậu mùa khỉ không dễ lây truyền giữa người với người, và không rõ tại sao ngày nay nó lại lây lan rộng rãi hơn. Một số người cho rằng vi-rút có thể đã tiến hóa để dễ lây truyền hơn, nhưng cho đến nay việc giải trình tự gen không ủng hộ giả thuyết này. Nhiều khả năng, vi-rút đã xâm nhập vào cộng đồng hoặc qua đường tình dục một cách tình cờ và tìm thấy những điều kiện thuận lợi để lây truyền.
Tư vấn sức khỏe cộng đồng
Các quan chức y tế khuyến cáo bất kỳ ai bị phát ban hoặc tổn thương bất thường trên bất kỳ bộ phận nào của cơ thể, đặc biệt là bộ phận sinh dục, hãy liên hệ với nhân viên y tế hoặc phòng khám sức khỏe tình dục. Những người nghi ngờ mình có thể mắc bệnh đậu mùa khỉ nên hạn chế tiếp xúc gần gũi với cộng đồng cho đến khi họ đi xét nghiệm. Những người tiếp xúc có nguy cơ cao với các trường hợp đã xác nhận mắc bệnh nên cách ly và tự theo dõi các triệu chứng trong tối đa 21 ngày. Theo Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát Dịch bệnh Châu Âu (ECDC), những người đã được xác nhận mắc bệnh đậu mùa khỉ nên cách ly, kiêng hoạt động tình dục và tránh tiếp xúc cơ thể gần gũi cho đến khi vết ban lành hoàn toàn.
“Nếu bất kỳ ai nghi ngờ họ có thể bị phát ban hoặc tổn thương trên bất kỳ bộ phận nào của cơ thể, đặc biệt nếu gần đây họ đã có bạn tình mới, họ nên hạn chế tiếp xúc với người khác và liên hệ với NHS 111 hoặc dịch vụ sức khỏe tình dục tại địa phương của họ càng sớm càng tốt— Tuy nhiên, vui lòng gọi điện thoại trước khi đến gặp trực tiếp, ”cố vấn y tế trưởng của UKHSA, Tiến sĩ Susan Hopkins cho biết.
Những người bị bệnh đậu mùa khỉ thường hồi phục mà không cần điều trị. Chủng lưu hành ở Châu Âu có tỷ lệ tử vong khoảng 1%. Không có trường hợp tử vong nào được báo cáo trong đợt bùng phát hiện tại. Bệnh đậu mùa khỉ dễ gây bệnh nặng cho trẻ em, phụ nữ có thai và người suy giảm miễn dịch.
Tuy nhiên, những người có HIV đang điều trị bằng thuốc kháng vi-rút và số lượng CD4 trên 200 “không có bất kỳ nguy cơ cụ thể nào làm họ yếu đi một cách đáng kể”, Tiến sĩ Claire Dewsnap, chủ tịch Hiệp hội Sức khỏe tình dục và HIV của Anh, cho biết hôm 23 tháng 5.
“Hiện có rất ít dữ liệu để đánh giá tác động của HIV đối với tỷ lệ mắc bệnh và tử vong liên quan đến bệnh đậu mùa khỉ,” theo Hiệp hội lâm sàng AIDS châu Âu. “Nhiều khả năng những người nhiễm HIV giai đoạn nặng và không kiểm soát được có thể có nguy cơ cao mắc bệnh nặng và lây lan virus kéo dài”.
Bệnh đậu mùa khỉ có thể được kiểm soát thông qua tiêm chủng vòng, hay nói cách khác là chủng ngừa bệnh đậu mùa nhắm mục tiêu cho những người tiếp xúc gần với người bị nhiễm bệnh. Sự bùng phát đã thúc đẩy những lời kêu gọi tiếp tục tiêm phòng bệnh đậu mùa toàn dân, nhưng các chuyên gia cho rằng điều này là không cần thiết để kiểm soát bệnh đậu mùa người dân nói chung vào thời điểm này.
Vắc-xin đậu mùa sống trước đây (được làm từ một loại vi-rút có tên là tiêm chủng) có thể gây ra các tác dụng phụ, đặc biệt là ở những người bị suy giảm miễn dịch, nhưng có một loại vắc-xin đậu mùa và đậu mùa khỉ mới hơn, an toàn hơn (tên thương hiệu Imvanex hoặc Jynneos). Nó đã được các cơ quan quản lý của Châu Âu và Hoa Kỳ phê duyệt lần lượt vào năm 2013 và 2019, và được khuyến nghị sử dụng trong đợt bùng phát hiện nay bởi các nhà chức trách Vương quốc Anh. Vương quốc Anh và các quốc gia khác duy trì một kho dự trữ vắc xin đậu mùa phòng trường hợp khủng bố sinh học và đang tăng nguồn cung cấp cho họ.
Thuốc chủng ngừa đậu mùa hiện đang được tiêm cho những người tiếp xúc có nguy cơ cao với các ca bệnh đã biết và các nhân viên y tế. Vì thời gian ủ bệnh đậu mùa khỉ rất dài nên việc tiêm phòng vắc-xin lên đến hai tuần sau khi tiếp xúc có thể làm giảm nguy cơ nhiễm trùng có triệu chứng hoặc bệnh nặng. Vắc-xin mới đã được thử nghiệm và cho thấy là an toàn cho những người nhiễm HIV. Đối với những người đang điều trị thuốc kháng vi-rút có số lượng CD4 cao, Dewsnap khuyên: “Nếu bạn được cung cấp vắc-xin đậu mùa, bạn nên uống”.
Thuốc kháng vi-rút được sử dụng để điều trị bệnh đậu mùa cũng có thể được sử dụng cho bệnh đậu mùa khỉ, bao gồm tecovirimat (TPOXX), ngăn chặn sự xâm nhập của vi-rút khỏi tế bào và các chất tương tự nucleoside cidofovir (Vistide; quen thuộc như một phương pháp điều trị viêm võng mạc gây ra bởi cytomegalovirus) và brincidofovir (Tembexa).
Các quan chức y tế và các nhà nghiên cứu vẫn đang tìm hiểu nguyên nhân về sự bùng phát đang diễn ra, nhưng bệnh đậu mùa khỉ không lây lan dễ dàng như COVID-19, và hầu hết đều không mong đợi sẽ có một đại dịch mới với quy mô như vậy. Các chuyên gia dự đoán các trường hợp mắc bệnh đậu ở khỉ sẽ tăng lên khi những người mới được tiếp xúc trong cộng đồng và có quan hệ tình dục với người nhiễm và những người đã tiếp xúc trước đó chuyển qua giai đoạn ủ bệnh. Nhưng họ hy vọng việc truy vết, cách ly và tiêm chủng có thể kiểm soát được đợt bùng phát.
Dựa trên đánh giá dịch tễ học của ECDC, “khả năng lây lan bệnh đậu mùa khỉ ở những người có nhiều bạn tình trong Liên minh Châu Âu / Khu vực Kinh tế Châu Âu được coi là cao.” Nhưng cho đến nay căn bệnh này còn nhẹ, nguy cơ chung được coi là vừa phải đối với nhóm này và thấp đối với dân số rộng hơn.
Trong khi đó, nhiều người trong cộng đồng LGBT lo ngại rằng một căn bệnh chủ yếu tấn công những người đồng tính nam và lưỡng tính có thể dẫn đến sự đổ lỗi và kỳ thị giống như đối với HIV và AIDS. Việc thừa nhận ai bị ảnh hưởng nhiều nhất là điều quan trọng đối với việc nhắm mục tiêu giáo dục và nguồn lực, nhưng sự kỳ thị có thể không khuyến khích những người bị bệnh hoặc tiếp xúc tìm kiếm sự chăm sóc và gọi đó là “bệnh đồng tính” có thể khiến người khác cho rằng họ không có nguy cơ mắc bệnh.
“Nó là một loại vi rút – nó không lựa chọn, nó không phán xét, nó không có bất kỳ đạo đức nào đối với nó,” giám đốc điều hành của AIDSmap, Matthew Hodson cho biết. “Hãy chiến đấu với bệnh tật, không chiến đấu với những người có nguy cơ mắc bệnh cao hơn”.
Trần Tỉnh lược dịch từ AIDSmap